negerzoenen | De Woordenwerf

BESCHOUWINGEN ZO BITTER ALS ROET (Zwarte Piet)

Al generaties wordt in Nederland en België Sinterklaas gevierd en al net zo lang staan deze landen bekend als behoorlijk tolerante en multiculturele naties. Dit jaar maakte u het echter al te bont. Hoe kon het zo ver komen? Met plaatsvervangend schaamrood op mijn roetzwarte kaken blik ik terug op een woelige periode van uniformering en verzuring.

De samenleving van de 21^e eeuw wordt alsmaar multicultureler. De grenzen zijn opengesteld en iedereen is overal welkom. Toch heeft dit sprookjesverhaal van grensoverschrijdende samenhorigheid een zwart randje voor de rijkdom van onze taal en tradities.

What’s in a name?

We leven in een tijd waarin elk woord dat ook maar enigszins bedreigend, kwetsend, onfatsoenlijk, onaangenaam of anderszins te negatief overkomt, lijkt te moeten wijken voor een braaf, welluidend alternatief. De bijl van onze verdraagzaamheid mag dan wel bot zijn, maar alle scherpe kantjes van onze woordenschat gaan er wel allemaal mooi af. Een blik onder het topje van deze ijsberg:

1977. De eerste tekenen van onverdraagzaamheid voor geladen woorden komen boven water. Een lobby- of minderheidsgroep met lange, koude tenen krijgt het plots te warm aan de voeten. Een Eskimo heet voortaan een Inuit. Niet veel later worden ook indianen gepromoveerd tot oorspronkelijke Amerikanen en krijgt de zwarte bevolking van Amerika een eerste upgrade naar Afro-Amerikanen en nog later een tweede naar het politiek übercorrecte Amerikanen van Afrikaanse origine.

2006. Ook Nederland is niet zo tolerant als het lijkt. Koekfabrikant Van der Breggen verandert de naam van zijn legendarische negerzoenen in het stuntelige en smaakloze Buys Zoenen. ‘Na zorgvuldig markt-, merk- en consumentenonderzoek vonden we het tijd de productnaam te moderniseren’, luidt het stijfjes bij de fabrikant.

2011. Het secularisme viert hoogtij in het Verenigd Koninkrijk. De BBC gebruikt voortaan de neutrale benaming BCE en CE ((Before) Common Era) in plaats van de gangbare christelijke notatie BC (Before Christ) en AD (Anno Domini) om een aantal lobbyhaaien te paaien.

2013. Ook België gaat niet meer vrijuit. Na Amsterdam schrapt ook Gent de woorden autochtoon en allochtoon in februari uit zijn beleid.

2013. In juli vindt een Duitse vereniging van Sinti en Roma, twee zigeunergroepen, dat het welletjes is geweest met hun zigeunersaus. Zij houden meer van pikante saus of hete pepersaus.

Dat smaakt naar meer, moet de mopperpotgeneratie hebben gedacht. Niet alleen woorden moeten wijken. Ook aan de teloorgang van eeuwenoude tradities wordt hard gewerkt. In 2008 mag Sinterklaas in Antwerpse openbare scholen plots niet meer verschijnen met een kruis op zijn mijter. De kruisloze multicultimijter doet zijn intrede. En sinds het najaar van 2013 is werkelijk niets meer heilig. Ook ik, Zwarte Piet, lig nu onder vuur, tot bij de VN toe.

De tijden veranderen, dat staat vast. En straks is niets meer wat het was, Darwin vertelde het al. Ook een maatschappij evolueert voortdurend, maar kan dat ook zonder verzuring of teloorgang van tradities? Quo vadis societas?

Dubbelplusgoed

Hoe moet het verder met onze taal? Mag de vlag van elk woord voortaan maar één lading dekken? Gaat de lont eruit en wordt beeldspraak binnenkort een voorbijgestreefd medium of zelfs taboe? Haalt de uniformiteit het van de creativiteit en wordt taal voor de volgende generatie een exacte wetenschap?

Woorden lijken in de eenentwintigste eeuw alleen bestaansrecht te hebben als ze het designlabel OOO dragen: objectief, onbevooroordeeld en onpartijdig.

Gebrek aan humor bij enkele lichtgeraakte zeurpieten? Een tekort aan inzicht bij traditionalisten en fatsoensrakkers? Schrappen we uiteindelijk net zolang woorden uit onze woordenschat tot alle nuances in woord en idee zijn verdwenen en we geen woorden meer overhouden om politiek incorrecte dingen te kunnen zeggen? George Orwells Newspeak wordt zo stilaan een zelfvervullende voorspelling.

Een onderbouwd en genuanceerd debat dringt zich op. Zoveel is zeker. Maar dat wordt een lastig discours waarin iedereen kleur moet bekennen. Maar wat als de dubbelplusgoed oplossing nu al als strooigoed voor het rapen ligt?

Het nieuwe omdenken

Waarom niet gewoon de reactie omkeren? En de negatieve associatie, belediging of stigmatisering omzetten in een eerbetoon. Bekijk het als een compliment of opsteker dat een product de naam draagt van een groep die bij sommigen negatief bekendstaat. En ga een term als moorkop of jodenkoek juist ervaren als een erenaam. De geuzen deden het ons al voor. Zij ontleenden destijds hun naam aan het neerbuigende ´ce ne sont que des gueux´ (het zijn alleen maar armoedzaaiers).

Omdenken. Ja, misschien is dat wel de oplossing voor deze netelige kwestie. Vorm problemen om in opportuniteiten. Erger je blauw aan bekrompenheid, maar geef zelf het groene licht aan creativiteit. Loop niet netjes in het gareel, maar kleur vrolijk buiten de lijntjes. Keer het keurige hokjesdenken de rug toe en herhaal de mantra van Frank Zappa: ‘Zonder afwijking van de norm is vooruitgang niet mogelijk’.

Ja, keer snel die fnuikende denktrant om voordat alles eenheidsworst is en ook ik Pedro Negro non grata word en samen met vele andere tradities en woorden in het vergeetboekje terechtkom. Anders springt straks alweer de volgende misnoegde populatie gekrenkt op de bres. Ha, ik zie de uitgelaten massademonstraties van metaforen en andere stijlfiguren al voor me. Angsthazen, pechvogels, geldwolven, kloothommels, boekenwurmen, persmuskieten, stoeipoezen, schijtlijsters en uilskuikens. Allemaal op de bres met protestborden als ‘Wij zijn geen zondebok van jullie verzuring!’.

Nee, laten we die schertsvertoning voorkomen met een omslag van onze mindset en gewoon trots zijn op onze cultureel geladen woordenschat en kostbare cultuur en die verder verrijken. Apetrots. Dat lijkt me een beregoed idee om de maatschappij weer te verzoeten.

Het glas is al halfvol. Vul het verder aan de juiste kraan.